Kennis over schroeven

Schroeven en moeren houden de motor bij elkaar, maar alleen als ze goed worden behandeld.

Kennis over schroeven

Basiskennis over schroeven

Schroeven zijn de verbindende schakel tussen de meest uiteenlopende onderdelen van de motor. Ze zijn er in allerlei vormen, kleuren en materialen, kunnen een bike optisch verbeteren of er sjofel laten uitzien, en als ze een kapotgedraaide kop hebben of niet meer los te draaien zijn, bezorgen ze ons heel wat hoofdbrekens: de schroeven. Omdat de ene schroef de andere niet is, moeten bij vervanging een paar zaken in het oog worden gehouden, zodat het resultaat er goed uitziet en belastingen goed en langdurig worden gedragen.


Vormen en functies

Afb. 1: Versleten schroeven

Afb. 1: Versleten schroeven

Schroeven

Zwaar belaste grote schroeven en bouten op het voertuig hebben meestal een zeskantige kop. Vanaf 8 mm en kleiner wordt vaak een inbus- of multitorxkop toegepast. 

Voor conventionele sleuf- of kruiskopschroeven moet altijd een goed passende schroevendraaier worden gebruikt met gevoel, anders worden ze al snel kapotgedraaid (afb. 1).

Daarom is bij vervanging indien mogelijk een inbusschroef aan te bevelen - als die tenminste past bij de stijl van de bike. 

Afb. 2.1: Overzicht van schroeven

Afb. 2.1: Overzicht van schroeven

Als een fraaie optiek een grote rol speelt, hebben lenskopschroeven (afb. 2.1 a) afhankelijk van de toepassing vaak een elegantere uitstraling dan conventionele inbusschroeven met een tonvormige kop (afb. 2.1 b). Er zijn ook optische accenten mogelijk met inbusschroeven die een conische kop hebben (afb. 2.1 c). 

Afb. 2.2: Overzicht van schroeven

Afb. 2.2: Overzicht van schroeven

Om optische redenen of om ruimte te besparen is het vaak een goed idee om de kop in het materiaal te verzinken. Daarvoor worden een verzinkboor (afb. 2.2 f) en een verzonken schroef (afb. 2.2 e) gebruikt. Als dit bij dun materiaal niet mogelijk is, kan in plaats daarvan een platkopschroef (afb. 2.1 d) worden gebruikt, die niet helemaal verzonken is, maar zo weinig mogelijk uitsteekt.

Bolkopschroeven (afb. 2.2 g) zijn meer iets voor oldtimers of een specifieke antieke look. 

Als de kop van een schroef bij de montage niet vastgehouden kan worden, kan een vierkante verdikking onder de kop ('slotschroef', afb. 2.2 h) helpen meedraaien te voorkomen.


Afb. 3.1: Overzicht van moeren

Afb. 3.1: Overzicht van moeren

Moeren

Ook bij moeren is er keuze uit verschillende vormen. Naast de normale zeskantmoer zijn er moeren met een rand die de aandraaidruk beter verdelen (afb. 3.1 c). Dopmoeren zijn voor de sier en beschermen het schroefdraad tegen vuil en weersinvloeden (afb. 3.1 b). 

Afb. 3.2: Overzicht van moeren

Afb. 3.2: Overzicht van moeren

Kroonmoeren kunnen met een splitpen worden geborgd (geen afbeelding). Borgmoeren worden bijvoorbeeld voor het balhoofd gebruikt (afb. 3.2 e). Eleganter is meestal het gebruik van een zelfborgende moer (afb. 3.1 a) of de toepassing van schroefborgmiddelen (vooral om de schroefverbinding te beschermen tegen trillingen). Als er weinig ruimte is (bjiv. onder het spatbord), zijn platte moeren (geen afbeelding) een goede oplossing. Vleugelmoeren (afb. 3.2 d) kunnen zonder gereedschap worden gedemonteerd. 


Afb. 4: Lange moer

Afb. 4: Lange moer

Lange moer

Lasmoeren met of zonder kooi (geen afbeelding) kunnen vast of verschuifbaar op een object worden gelast. Lange moeren worden toegepast wanneer een korte moer niet toegankelijk zou zijn (bijv. op de klemring van een koplamp, afb. 4).


Afb. 5: Overzicht van ringen en rubberlagers

Afb. 5: Overzicht van ringen en rubberlagers

Vulringen enz.

Als de aandraaidruk enigszins verdeeld moet worden, zijn schroeven/moeren met een rand een goede keus of kan een grotere vulring worden gebruikt. 

Met veerringen (afb. 5 a) trillen schroefverbindingen moeilijker los, maar tandringen (afb. 5 b) zitten nog steviger vast omdat ze zich vastzetten in de ondergrond. Op plaatsen die risico lopen op hevige trillingen, dienen zelfborgende moeren of een druppel schroevenborgmiddel op het schroefdraad te worden gebruikt. Rubberlagers (afb. 5 e) kunnen gevoelige onderdelen (bijv. elektronica) beschermen tegen trillingen. 

Wie een gelakte of gepolijste ondergrond wil beschermen, plaatst er een nylonring onder (afb. 5 c). 

Voor schroefverbindingen die een behuizing met olie of een andere vloeistof afsluiten, is een afdichting nodig. Als er geen papieren of rubberen afdichting beschikbaar is, wordt direct onder de kop van de schroef een koperen of aluminium ring (afb. 5 d) geplaatst. Koperen en aluminium afdichtringen mogen niet worden hergebruikt.   

Wanneer de klinkbout van een scharnier vervangen moet worden (bijv. voetsteun), kan meestal een schroef met een zelfborgende moer worden ingebouwd die precies zo stevig wordt aangedraaid dat het scharnier nog kan bewegen. 


Materialen 

Afb. 6: Stalen schroef met treksterkte 8.8

Afb. 6: Stalen schroef met treksterkte 8.8

Stalen schroeven

Standaardschroeven zijn op de motor gemaakt van staal. Omdat staal roest wanneer het niet is behandeld, zijn deze meestal verzinkt of verchroomd. Verzinkt materiaal kan er ook zwart, gelig of groenig uitzien, maar meestal is het metallic zilver. Gebronsde of zwart gefosfateerde schroeven zijn alleen geschikt voor montage in de motor, omdat ze bij blootstelling aan weersinvloeden snel roesten. Stalen schroeven zijn te classificeren naar treksterkte/rekgrens, die zijn af te leiden uit de staalkwaliteit. 

Voor motoren dienen alleen schroeven met een treksterkte/rekgrens van 8.8 of hoger te worden gebruikt (9.8, 10.9 of 12.9).

Sterkteklasse (Tabel)
SterkteklasseTreksterkte (N/mm²)Rekgrens (N/mm²)
4.64 x 100 = 400 N/mm²4 x 6 x 10 = 240 N/mm² 
8.88 x 100 = 800 N/mm² 8 x 8 x 10 = 640 N/mm²
12.912 x 100 = 1.200 N/mm²12 x 9 x 10 = 1.080 N/mm²

Schroeven met een lagere waarde, die bijvoorbeeld bij de bouwmarkt verkrijgbaar zijn, schieten kwalitatief te kort (te zacht). 

Stalen moeren worden ingedeeld naar treksterkte. Voor een optimale schroefverbinding dient de moer minstens dezelfde treksterkte als de schroef te hebben.


Classificatie van stalen moeren

a) Aanduiding van sterkteklasse; b) of aanduiding rechtsom

Classificatie van stalen moeren

Voor metrische stalen schroeven/moeren kunnen ongeveer de volgende standaardaanhaalmomenten worden aangehouden: 

Aanhaalmomenten voor schroeven volgens sterkteklassen – metrisch normaal schroefdraad 

volgens DIN ISO (algemene standaardwaarden m.b.t. de schroef en niet het doel waarvoor deze wordt aangebracht – bij gebruik in een voertuig moet indien beschikbaar de aanbeveling van de voertuigfabrikant worden gebruikt; zie het werkplaatshandboek)

Aanhaalmomenten (Nm) voor sterkteklassen 5.6 tot 12.9 van schroeven: (Tabel)
Schroefdraad5.66.88.810.912.9
M30,610,91,31,92,2
M41,362,12,94,14,9
M52,814,368,510,1
M64,77,3101416,9
M811,717,8253542
M102335496982
M12406286120145
M14-115135190230
M1698180210295354
M18136245290405489
M20192345410580692
M22-258550780928
M24-33371010001198
M27-492105015001772
M30-680145020002447

Aanhaalmomenten voor schroeven volgens sterkteklassen – metrisch fijn schroefdraad

Aanhaalmomenten (Nm) voor sterkteklassen 6.8 tot 12.9 van schroeven: (Tabel)
Schroefdraad6.88.810.912.9
M8 x 123273845
M10 x 1,2544527388
M12 x 1,258095135160
M12 x 1,57690125150
M14 x 1,5125150210250
M16 x 1,5190225315380
M18 x 1,5275325460550
De volgende kerngatafmetingen en sleutelmaten gelden voor ISO-normschroeven: (Tabel)
Nominale ØSpoedKerngatboor-ØZeskantsleutelbreedteInbussleutelbreedte
M30,52,55,52,5
M40,73,373
M50,84,2804 (5)
M615105
M81,256,813 (12)6
M101,58,517 (16)8
M121,7510,219 (18)10

Afb. 7: Overzicht van schroeven van aluminium, roestvrij staal en titanium

Afb. 7: Overzicht van schroeven van aluminium, roestvrij staal en titanium

Schroeven/moeren van aluminium, roestvrij staal en titanium

De toepassing van roestvrije materialen voor schroefverbindingen is natuurlijk zinvol voor motoren en heeft bij de juiste toepassing zeker een toegevoegde waarde.

Titanium is ruim een derde lichter dan staal, heeft een fraaie hightechuitstraling en biedt ongeveer dezelfde treksterkte als een 8.8-schroef. Daarom is het voor de meeste doeleinden op de motor zeer goed te gebruiken (afb. 7 c). 

Aluminium is nóg lichter (een derde van het gewicht van staal). Maar de treksterkte is, afhankelijk van de aluminiumkwaliteit, slechts die van een 5.6-schroef van staal, te weinig voor alle belaste montagepunten van de bike. Aluminium schroeven zijn ideaal voor motordeksels, want ze hebben dezelfde uitzettingscoëfficiënt als de aluminium behuizing, zodat het schroefdraad wordt ontzien. Ook voor alle kleine onderdelen die niet veel te verduren krijgen, zijn ze geschikt (afb. 7 a).

Roestvrijstalen schroeven van V2A of V4A (afb. 7 b) hebben een iets hoger gewicht dan stalen schroeven, maar maken dat goed door hun fraaie, waardevolle uitstraling. Gepolijst glanzen ze bijna alsof ze verchroomd zijn, en in tegen een zwart gelakt oppervlak zijn het absolute blikvangers. Ze hebben een iets lagere treksterkte dan stalen schroeven. 

Aanhaalmomenten voor V2A-/V4A-schroeven in Nm (Tabel)

Afhankelijk van de sterkteklasse gelden de volgende aanhaalmomenten:

SchroefdraadSpoedSterkteklasse
 507080
M50,81,73,54,7
M61,0368
M81,257,11622
M101,5143243
M121,75245675
M162,059135180
M202,5114280370

A2-50 en A4-50: de waarden gelden zonder lengtebegrenzing. A2-70 en A4-70 en ook A2-80 en A4-80: de waarden gelden tot schroeflengten van acht keer de diameter van het schroefdraad.

De uitzettingscoëfficiënt van roestvrijstalen schroeven is duidelijk anders dan die van aluminium. Ga daarom voorzichtig te werk bij toepassing in carters – als het gegoten aluminium van niet al te beste kwaliteit is, kan het schroefdraad uitscheuren!  

In alle gevallen moeten aluminium, titanium en VA-schroeven met keramiekpasta als tussenlaag op het schroefdraad worden ingebouwd om invreten en contactcorrosie te voorkomen. Bovendien is keramiekpasta sterk hittebestendig.

Messing is een fantastisch materiaal om optische accenten aan te brengen op de bike, vooral als het gaat om een vintagelook. Een schroef van een goede messinglegering kan bijna 2/3 van de treksterkte van een 8.8-schroef bereiken en behoort daarmee net als V2A tot de gemiddelde sterkteklasse. Maar omdat de treksterkte niet op de schroef wordt vermeld, is voorzichtigheid geboden. Voorzichtigheidshalve gebruik je deze schroeven alleen voor verbindingen die weinig worden belast. 


Inch-schroeven

Afb. 8: Centrische streepjescode

Afb. 8: Centrische streepjescode

Harley V-Twins en Engelse klassiekers zijn voorzien van inch-schroeven. De meestverbreide typen zijn het Amerikaanse standaardschroefdraad UNC voor grof en UNF voor fijn schroefdraad. De treksterkte wordt met een centrische streepjescode op de kop van de schroef aangegeven (afb. 8). 

Als er geen streepjescode wordt gebruikt, ligt de treksterkte onder de Duitse DIN-ISO-referentiewaarde 8.8. Drie streepjes (afb. 8) geven 'grade 5'-schroeven aan, die een treksterkte van ongeveer 8.8 hebben. Deze schroeven zijn goed geschikt voor de meeste verbindingen op de motor. Schroeven met een hogere classificatie, 'grade 7' en 'grade 8', hebben 5 resp. 6 streepjes en de hoogste treksterkte wordt geboden door schroeven met de aanduiding L9 ('grade 9') of ASTM A574. Roestvrije inch-schroeven hebben vaak de aanduiding 304 of 316. Deze hebben een treksterkte die lager is dan van grade 5-schroeven (met drie streepjes).

Schroefdraadtabel UNC
SchroefdraadGangenBuiten-ØKerngat-Ø in mm
 inchinchmmBoutMoer
N1- 64641,851,551,58
N2- 56562,181,851,87
N3 - 48482,512,12,14
N4 - 44442,842,352,38
N5 - 40403,182,652,7
N6 - 32323,52,852,9
N8 - 32324,173,53,53
N10 - 24244,833,93,95
N12 - 24245,494,54,59
1/4"- 20 201/4"6,355,15,25
5/16"- 18185/16"7,946,66,68
3/8"- 16 163/8"9,5388,08
7/16"-14147/16"11,119,49,44
1/2"- 13 131/2"12,710,810,88
9/16"- 12129/16"14,2312,212,3
5/8"-11115/8"15,8813,513,69
3/4"-10 103/4"19,0516,516,62
7/8"- 997/8" 22,2319,519,52
1"- 8 81"25,422,2522,34
1 1/8"-7 71 1/8"28,572525,08 
1 1/4"-771 1/4"31,752828,26
1 3/8"- 661 3/8"34,9230,7530,85
1 1/2"- 661 1/2"38,13434,03
1 3/4"- 551 3/4"44,4539,539,56
2"- 4 1/2 4,52"50,84545,37
2 1/4"- 4 1/24,52 1/4"57,15 51,551,72
2 1/2"- 442 1/2"63,557,2557,39 
2 3/4"- 4 42 3/4"69,8563,563,74
3"- 443"76,27070,09
3 1/4"- 443 1/4"82,5576,276,44
3 1/2"- 443 1/2"88,982,682,79
3 3/4"- 4 43 3/4"95,2588,989,14
4"- 444"101,695,2595,48
Schroefdraadtabel UNF
SchroefdraadGangenBuiten-ØKerngat-Ø in mm
 inchinchmmBoutMoer
0 - 80801,521,251,30
1 - 72721,851,551,61
2 - 64642,181,901,91
3 - 56562,512,152,19
4 - 48482,842,402,45
5 - 44443,172,702,74
6 - 40403,502,953,01
8 - 36364,163,503,59
10 - 32324,824,104,16
1/4"- 28 281/4"6,355,505,56
5/16"- 24245/16"7,946,906,99
3/8"- 24 243/8"9,538,508,56
7/16"- 20207/16"11,119,909,94
1/2"- 20 201/2"12,7011,5011,52
9/16"- 18189/16"14,2312,9012,97
5/8"-18185/8"15,8814,5014,55
3/4"-16 163/4"19,0517,5017,54
7/8"- 14147/8" 22,2320,4020,49
1"- 12 121"25,4023,2523,36
1 1/8"- 12 121 1/8"28,5726,5026,54
1 1/4"- 12121 1/4"31,7529,5029,71
1 3/8"- 12121 3/8"34,9232,7532,89
1 1/2"- 12121 1/2"38,1036,0036,06

Welke fabrikanten gebruiken welk schroefdraad?

De volgende tabel (rechts) geeft een overzicht van de meest gangbare typen schroefdraad van de belangrijkste motorfabrikanten. Ook hierbij kan af en toe een afwijking voorkomen als componenten van internationale leveranciers zijn gebruikt. Bekijk in geval van twijfel altijd zorgvuldig met wat voor schroef je te maken hebt. Gebruik een schuifmaat om de diameter en een schroefdraadkaliber om de spoed te meten. 

De lengte van de schroef wordt alleen bij verzonken schroeven inclusief de kop gemeten, in andere gevallen geldt de schachtlengte. 

Oldtimers worden hier niet beschreven. Oude Harleys en Engelse modellen bijv. hebben ook speciaal schroefdraad, dat afwijkt van standaard-UNC- en UNF-schroefdraad. Raadpleeg het internet voor de bijbehorende schroefdraadtabellen.  

Merkspecifieke schroeven

Fabrikantmetrisch inch Bijzonderheden
APRILIA

X

    
BMW

X

    
BUELL

X

 

X

 Uitbreidingsonderdelen gedeeltelijk metrisch
CAGIVA

X

    
DUCATI

X

    
HARLEY-DAVIDSON

X

 

X

 V-Rod-modellen gedeeltelijk met metrische verbindingselementen, net als tot ca. 1977 speciaal schroefdraad van Harley
HONDA

X

   Identiek aan DIN ISO tot en met M8, daarna fijn schroefdraad
INDIAN (Polaris)

X

    
KAWASAKI

X

   Identiek aan DIN ISO tot en met M8, daarna fijn schroefdraad
KTM

X

    
MOTO MORINI

X

    
MOTO GUZZI

X

    
MV AGUSTA

X

    
PIAGGIO/VESPA

X

    
SUZUKI

X

   Identiek aan DIN ISO tot en met M8, daarna fijn schroefdraad
TRIUMPH vanaf 1990 (Hinckley)

X

    
TRIUMPH tot 1983 (Meriden)  

X

 Brits inch-schroefdraad en speciaal Triumph-schroefdraad
VICTORY (Polaris)

X

    
YAMAHA

X

   Identiek aan DIN ISO tot en met M8, daarna fijn schroefdraad

Extra tips voor echte hobbymonteurs

Goed borgen

Schroefdraad dat voorzien was van een vloeibaar en uithardend schroevenborgmiddel, moet grondig worden gereinigd en worden voorzien van nieuw middel. Vervang nooit zelfborgende moeren door normale moeren. Ze kunnen nog een tweede of derde keer worden gebruikt, zolang ze nog zwaar genoeg draaien.


Het Louis Technisch Centrum

Als je een technische vraag over je motor hebt, neem dan contact op met ons Technisch Centrum. Daar heeft men oneindig veel ervaring, naslagwerken en adressen.

Let op!

Deze tips voor hobbymonteurs vormen algemene handelwijzen die niet van toepassing kunnen zijn op alle voertuigen of alle afzonderlijke onderdelen. Omdat de concrete situatie bij jou ter plaatse sterk kan afwijken, kunnen wij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de toepasselijkheid van de informatie in deze tips voor hobbymonteurs.

Bedankt voor je begrip.

SearchWishlistUser AccountCartArrow LeftArrow RightArrow Right ThinIcon HomeIcon HomeMenuArrowCaret DownCloseResetVISAmatercardpaypalDHLHermesCheckCheck-additionalStarAdd to Shopping Cartchevron-leftchevron-rightSpinnerHeartSyncGiftchevron-upKlarnaGridListFiltersFileImagePdfWordTextExcelPowerpointArchiveCsvAudioVideoCalendar